Wāhanga 4: Ngā arotakenga me ngā aromatawaitanga a Te Puni Kōkiri i Te Rautaki Reo Māori

Whakamahinga i Te Rautaki Reo Māori.

4.1
Kei roto i tēnei wāhanga, kō mātou ka:

  • hora atu i tētahi whakarāpopotonga o ngā whakaritenga a te Rautaki ki te arotake i te oranga o te reo Māori me te aromatawai i te hāngaitanga me te kakama o ngā mahinga reo Māori a te Kāwanatanga, ā,
  • • whakaatu i ā mātou kitenga mō te nui o ngā whakaritenga kua tutuki i a TPK (kō rātou te pokapū ārahi e mau ana i te mana whakahaere ki te arotake me te aromatawai i Te Rautaki Reo Māori).

Ngā whakahaere a Te Rautaki Reo Māori

4.2
E whakahautia ana a TPK i raro i te Rautaki kia arotake i te oranga o te reo Māori me te aromatawai i te kaunekenga atu ki ngā huanga 25-tau a te Rautaki.

4.3
E pānui ana anō te Rautaki ko TPK ka aromatawai i te hāngaitanga me te kakama o ngā mahinga reo Māori a te Kāwanatanga, kia pūmau te wāriu mō ngā moni.

Ā mātou kitenga

Arotake i te oranga o te reo Māori

4.4
Kua whakahaeretia, kua kanatarakitia e TPK ngā momo rangahau e rua – ngā rangahau i te oranga o te reo Māori (i ngā tau 2001 me 2006) me ngā rangahau o ngā waiaro ki te reo Māori (i tuhia ngā hua o te rangahau tuatoru o ngā waiaro i te tau 2006). E whai ana a TPK ki te whakahaere anō i te rangahau i te oranga o te reo Māori ia rima tau, me te rangahau i ngā waiaro ia toru tau.

4.5
E whakarata ana ēnei rangahau i ō mātou hiahia mō te arotakenga i te oranga o te reo Māori.

4.6
Kei roto i Te Rangahau o te Oranga o te Reo Māori, 20061, i tuhia i Hōngongoi 2007, e whakaatu ana i te pikinga kaha tonu o te maha o ngā pakeke Māori e taea ana e rātou te kōrero, te pānui, te tuhi, me te whakamārama atu i te reo Māori. E tohu ana anō i te kaunekenga ki te oroko anō i te pāho tūturu o te reo, ki te reanga kei mua, i te maha ake o ngā pakeke Māori kei te kōrero i roto i te reo Māori ki ngā tamariki i roto i ngā kāinga me ngā hapori.

Aromatawaitanga o te hāngaitanga me te kakamatanga o ngā mahinga reo Māori a te Kāwanatanga

4.7
Kei te whakaahua te mahere whakamahinga Rautaki a TPK i tētahi pou tarāwaho arotakenga me te aromatawaitanga, e tāpiri ana ngā aromatawaitanga mō ia wāhi mana whakahaere Rautaki i ngā tau 2005/06 me 2006/07, mā te whakamahi i ngā mahere pokapū ārahi hei tūāpapa mō ngā aromatawaitanga. Ko te whakaaro, ka whakamahia ēnei aromatawaitanga hei hanga i tētahi aromatawaitanga whānui o te hāngaitanga o ngā kaupapa here me ngā hōtaka reo Māori.

4.8
Kāhore anō a TPK kia aromatawai i te hāngaitanga me te kakama o ngā mahinga Māori a te Kāwanatanga, i runga i te pou tarāwaho o ngā aromatawaitanga kua rārangitia i roto i te mahere whakamahinga Rautaki hukihuki a TPK. He wāhanga take i pēnei ai, nā te mea kāhore ngā whakamahere Rautaki a ngā pokapū ārahi i te kauneke tika rawa hei whakawhiwhi kaupapa kia aromatawaitia ngā kaunekenga i roto i ia wāhi i te tau 2005/06, te wā i whakaritea kia tīmata ngā aromatawaitanga tuatahi.

4.9
Heoi, kua oti i a TPK he rangahau whānui ake, me tētahi aromatawaitanga e pā ana ki te reo Māori. Hei tauira, kua mahia e TPK tētahi rārangi o ngā ratonga reo Māori e whakawhiwhia ana e ngā mauri Māori, ā, kua whakahaere mahinga kaupapa here e pā ana ki te reo Māori – hei tauira, te rangahau ā-tari ki ngā wāhi arotahi mō te whakahoutanga i te reo Māori, pērā i te akoranga reo Māori, te whakapāoho, me te whanaketanga reo whānau. Ko te whakaaro o TPK, mā tēnei mahi, ina whakahiatotia atu ki ngā rangahau i te oranga o te reo Māori, me ngā waiaro atu ki te reo Māori, mā konei e oti ai te aromatawaitanga whānui o te hāngaitanga Aotearoa-whānui o ngā kaupapa here me ngā hōtaka reo Māori kua whakamaheretia mo te tau 2007/08. Mā tēnei aromatawaitanga e whakatāhuhu te arotakenga 2008/09 o te Rautaki.

4.10
Ki tō mātou whakaaro, ko ngā mahinga kua oti i a TPK ki tēnei wā, kāhore i te hanga aromatawaitanga whakapūnaha o te hāngaitanga o ngā mahinga reo Māori i mahia e ngā pokapū ārahi. Kua kite mātou, kua rerekē te tirohanga whānui a TPK ki te aromatawai i ngā mahinga o ētahi ake pokapū mai i te tau 2003, kua neke atu ki te arotake haere tonu, kāhore i te aromatawai i ngā mahinga o mua. I runga i tēnei whakarerekētanga, tērā pea kāhore i te tika te pou tarāwaho aromatawai e takoto ana ki roto i te mahere whakamahinga a TPK. Mā te arotake o 2008/09 i te Rautaki, e whakamārama te āhua o te tūranga aromatawai a TPK, ā, me pēwhea ia e whakamahia ai.

Tūtohutanga 11
E tūtohu ana mātou kia whakamāramatia e te arotake 2008/09 o Te Rautaki Reo Māori te āhua me te whānuitanga o te tūranga aromatawai a Te Puni Kōkiri e pā ana ki te mahinga reo Māori a te Kāwanatanga.

1: Rangahau Aotearoa (2007), 2006 Survey on the Health of the Māori Language, Te Puni Kōkiri, Te Whanganui ā Tara.

kei runga