Tāpiritanga 2: Ngā tūranga o te Māori hei ārahi i te whakahoutanga reo Māori
E tautuhia ana e Te Rautaki Reo Māori ngā tūranga e whakamahia ana e te Māori ki te whakahoutanga i te reo, inā rā:
Kei te iwi Māori, kei te Kāwanatanga ētahi wāhi hei whakapūmau I te noho ora o te reo Māori. I raro i te moemoeā mō te reo, kia mārama tonu ngā taha e rua, tēnā ki tōna wāhi, tēnā ki tōna wāhi, kia tika ai te hoehoe tahi i te waka, otirā ki te whakariterite i ngā mahi.
I ngā kōrerorerotanga ki te Māori me ngā akoako ki ngā hapori, tērā etahi pīkaunga, e ai ki ngā whakaaro, e tika ana mā te Māori e kawe. Kei te whakatutuki te iwi Māori i ēnei mahi mā ngā kaupapa maha. Kei roto i ēnei mahi:
- Te Tuku i te Reo mā roto i te Whānau. Kei te iwi Māori te takohanga matua mō te tuku i te reo i te kāinga, i ngā hapori hoki, inā hoki ko rātou ngā kaitiaki, ngā kaiako tuatahi o ngā reanga hou. Koinā te poutokomanawa o te whakaora reo, he mea hoki mā te Māori anake e taea ai.
- Te Kōrero Māori i ngā Wāhi Māori. Kei te iwi Māori te takohanga mō te kōrero Māori i ngā wāhi Māori (hei tauira, ko te marae me te kapa haka). Ka taea e te Māori te whakawhanake tikanga hei whakapiki i te kōrerotanga o te reo i ēnei wāhi.
- Te Ārahi i te Whakaoranga i te Reo i tēnā Rohe, i tēnā Rohe. E tika ana kia whakamaheretia te whakaoranga o te reo i waenganui i te hapori e ngā whānau, e ngā hapū, me te iwi. Ka āhei anō ēnei rōpū te whakarite me te whakatinana mahere reo hei whakaahua i ō rātou tūmanako mō te reo Māori.
- Te Tautoko i ngā Reo o tēnā Iwi, o tēnā Iwi. Ka riro mā te iwi Māori e ārahi ngā mahi rekoata, pūpū, wetewete, me te tuku i ngā āhuatanga o ngā reo ā iwi ki ngā whakatupuranga hou.
- Te Tautoko i te Paepae. Ko ngā marae ngā kāinga tūturu mō ngā hapū Māori, ko te wāhi e tūtakitaki ai te whānau, te hapū me te iwi ki te tangi tūpāpaku, ki te whakanui i ngā rā nunui, otirā ki te whakamahana i ngā taura here whanaungatanga I waenganui i a rātou. Ko te reo Māori tētahi wāhi tūturu o ngā āhuatanga o te marae, o te karanga, o te whaikōrero, o te waiata me te karakia. Kei te iwi Māori te mana ki te pupuri i ēnei mahi me ēnei tikanga o te paepae.
Takenga mai: Te Puni Kōkiri me Te Taura Whiri i te Reo Māori (2003), Te Rautaki Reo Māori - The Māori Language Strategy, Te Manatū mō te Whanaketanga Māori, Te Whanganui ā Tara, whārangi 28.